Polska Prezydencja w Radzie UE przypadnie na szczególny okres w funkcjonowaniu Unii Europejskiej: zbiega się ona z początkiem kadencji nowego Parlamentu Europejskiego, wyłonieniem składu Komisji Europejskiej oraz wypracowaniem priorytetów politycznych na kolejne 5 lat.
Ostatnie lata charakteryzowały się dużą zmiennością otoczenia rynkowego i politycznego, a także niepewnością związaną najpierw z pandemią COVID-19, jej wpływem na światową gospodarkę oraz globalne łańcuchy dostaw, a następnie z późniejszym kryzysem energetycznym, stanowiącym jeden ze skutków pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę.
Wydarzenia te nie wpłynęły jednak hamująco na ambicje klimatyczne UE, czego przykładem jest rekomendacja Komisji Europejskiej, aby ustanowić cel klimatyczny na 2040 r. na poziomie 90% redukcji emisji gazów cieplarnianych (względem poziomu emisji z 1990 r.). Istotne jest też zobowiązanie, ponownie wybranej przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen, do wprowadzenia na początku swojej drugiej kadencji, Nowego Ładu Przemysłowego (ang. Clean Industrial Deal). Celem tej ostatniej inicjatywy ma być skierowanie inwestycji w infrastrukturę i dekarbonizację przemysłu, przy jednoczesnym zapewnieniu wzrostu gospodarczego i konkurencyjności UE. Prace nad powyższymi inicjatywami Komisji będą kontynuowane podczas Polskiej Prezydencji w Radzie UE.
Podkreślić należy, że trwająca wojna w Ukrainie wymusiła zmiany w kierunku poszukiwań pragmatycznych rozwiązań dla rozwoju gospodarki w różnych sektorach, w szczególności pod kątem zwiększenia odporności w zakresie funkcjonowania łańcuchów dostaw oraz zapewnienia niezaburzonego dostępu do surowców energetycznych.
Działalność przedsiębiorstw w ramach wielu sektorów gospodarki narażona jest na niepewność, wynikającą z uwarunkowań rynkowych oraz poddawana jest ciągłej presji regulacyjnej. Dobrym przykładem takowej presji jest pakiet legislacyjny „Fit for 55”, który w znaczący sposób oddziałuje na sektor energetyczny. PTEZ szacuje, że wdrożenie przepisów ujętych w pakiecie „Fit for 55” będzie się wiązać z kosztami wynoszącymi ponad 400 miliardów złotych, jakie będą musiały ponieść przedsiębiorstwa energetyczne działające w sektorze ciepłownictwa.[1]
Mając na uwadze konieczność tworzenia sprzyjających warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, w szczególności w sektorach przechodzących proces transformacji, UE powinna zastosować krytyczną i wieloetapową ocenę skutków wprowadzonych regulacji (w szczególności w sektorze energetycznym). Ze względu na powyższe, UE nie powinna przystępować do prac nad kolejnymi przepisami zaostrzającymi ambicje i cele w obszarze energii i klimatu nie upewniwszy się uprzednio, że przyjęte rozwiązania są należycie wdrażane w państwach członkowskich
Zdaniem PTEZ, kolejne działania na szczeblu instytucji unijnych i państw członkowskich, w odniesieniu do obszaru energii, powinny obejmować:
- Plan transformacji ciepłownictwa. Ciepłownictwo systemowe nie powinno być pomijane w dyskusjach nad transformacją sektora energetycznego. Specyficzne uwarunkowania sektora, tj. lokalny charakter działalności i duża zmienność produkcji w ciągu roku powodują, że głęboka transformacja ciepłownictwa jest trudniejsza do przeprowadzenia. Istotną rolę w tempie dekarbonizacji mają warunki początkowe, tj. miks systemów ciepłowniczych, w tym
w przypadku Polski dominujący udział paliw węglowych w odniesieniu do źródeł zasilania systemów, jak również stan sieci ciepłowniczych (w Polsce są to głównie sieci wysokotemperaturowe) oraz uwarunkowania klimatyczne w poszczególnych państwach członkowskich. Polska Prezydencja w Radzie UE może być szansą na zwrócenie uwagi Komisji na wskazane powyżej uwarunkowania polskiego ciepłownictwa i stanowić punkt wyjścia dla przedstawienia przez KE kompleksowego planu działań na rzecz dekarbonizacji tego sektora (analogicznie jak w przypadku energetyki wiatrowej, czy sieci elektroenergetycznych) oraz źródła jego finansowania. Plan ten powinien uwzględniać wszystkie możliwe technologie, w tym kogenerację i rozwiązania typu Power to Heat (kotły elektrodowe i pompy ciepła), które będą wspierać transformację całego systemu energetycznego poprzez możliwość wykorzystania nadwyżki energii z OZE w celach ciepłowniczych. Elementem planu mogłyby być również propozycje w zakresie ułatwień/usprawnień dla prowadzenia inwestycji zmierzających do transformacji sektora (np. uproszczenie pozyskiwania niezbędnych pozwoleń). - Rozwój sieci i magazynów energii. Istotnym wąskim gardłem dla transformacji energetycznej w UE są braki w infrastrukturze przesyłowej, dystrybucyjnej i magazynowej, które zapewnią stabilność funkcjonowania systemu energetycznego. Braki w rozwoju sieci dystrybucyjnej będą stanowić też przeszkodę w szerszym stosowaniu rozwiązań związanych z elektryfikacją ciepłownictwa, tam gdzie jest ona zasadna. Według oceny KE, średnie potrzeby inwestycyjne w sieci elektroenergetyczne wyniosą 96 mld euro rocznie w latach 2031-2040. Koszty te nie mogą zostać w pełni przeniesione na gospodarstwa domowe oraz innych odbiorców. W związku z powyższym, wypracowane muszą zostać odpowiednie mechanizmy wsparcia dla ww. inwestycji a także dla magazynów energii, w tym magazynów ciepła, gwarantujących bezpieczeństwo dostaw i stabilność systemu z dużym udziałem OZE.
- Wieloletnie Ramy Finansowe na lata 2028-2034 oraz finansowanie transformacji. Wysokość przyszłego wieloletniego budżetu UE powinna zostać określona na poziomie pozwalającym na wsparcie procesu transformacji. Należy zauważyć, że średnie potrzeby inwestycyjne związane z realizacją celu klimatycznego na 2040 r. na poziomie 90% Komisja oszacowała na 1,57 biliona Euro rocznie w latach 2031-2040 (w skali całej UE). Zgodnie z analizami prowadzonymi przez PTEZ, realizacja dotychczasowego pakietu „Fit for 55” dla sektora ciepłownictwa systemowego będzie kosztowała ponad 400 mld złotych[2]. Środków tych nie da się pozyskać w całości z obecnie dostępnych źródeł finansowania transformacji energetycznej. Przykładowo, szacowane w skali całej UE przychody z aukcji ETS w latach 2031-2050 będą w stanie pokryć jedynie 11% potrzeb inwestycyjnych w samym tylko sektorze energetycznym. Transformacja energetyczna jest procesem bardzo kosztownym, dlatego, aby miał on szanse być wykonany w kompleksowym zakresie, konieczne jest zapewnienie adekwatnego finansowania ze środków Unii Europejskiej. W związku z tym, kolejna perspektywa finansowa UE powinna w dalszym ciągu zapewnić realizację polityki spójności, a fundusze unijne powinny wyrównywać szanse, a nie zwiększać nierówności na jednolitym rynku UE.
- Ułatwienia w dostępie do istniejących programów pomocowych: Mając na uwadze skalę wyzwań związanych z procesem transformacji energetycznej, niezbędne jest wprowadzenie uproszczeń w dostępie do szerokiej palety instrumentów pomocowych. Wskazane jest także zwiększenie dostępu do tych środków dla przedsiębiorstw oraz podniesienie dopuszczalnych pułapów pomocy państwa, co w szczególności może nastąpić poprzez rewizję odpowiednich przepisów w zakresie pomocy publicznej (w szczególności progów dopuszczalnej intensywności pomocy w ramach rozporządzenia GBER). Zmian wymaga ponadto zakres do tej pory uzgodnionych programów, takich jak Krajowy Plan Odbudowy (przedłużenie w czasie wdrażania KPO) oraz Fundusz Modernizacyjny, w odniesieniu do którego wskazanym byłaby dalsza możliwość pozyskiwania wsparcia dla jednostek wytwórczych w sektorze ciepłowniczym po 2030 r., w tym tych wykorzystujących wysokosprawną kogenerację. Należy równocześnie zapewnić, aby środki finansowe ze sprzedaży uprawnień do emisji dwutlenku węgla były wykorzystywane efektywnie w celu wsparcia inwestycji w gospodarkach państw UE, służąc finansowaniu szerokiej gamy projektów z obszaru produkcji i dystrybucji energii. Im więcej środków będzie pochodzić z ww. źródeł, tym mniejsze będzie obciążenie odbiorców końcowych kosztami inwestycji i transformacji ciepłownictwa systemowego.
- Reforma systemu EU ETS. Przy obecnych parametrach systemu, uprawnienia do emisji na rynku pierwotnym ETS wyczerpią się pod koniec lat trzydziestych. Zapewnienie ich wystarczającej podaży oraz przewidywalnych cen będzie istotnym długoterminowym wyzwaniem. Ponadto, w sektorach wrażliwych, takich jak ciepłownictwo, przydział bezpłatnych uprawnień powinien być kontynuowany, aby nie obciążać odbiorców ciepła. Dodatkowo, potrzeby inwestycyjne i zaplanowany na 2026 r. przegląd funkcjonowania ETS muszą stanowić punkt wyjścia do debaty m.in. na temat parametrów Rezerwy Stabilności Rynkowej (MSR). Z ostrożnością należy podchodzić do rozszerzenia zakresu stosowania systemu EU ETS na sektory i podsektory gospodarki w tym rozszerzenia zakresu systemu ETS o kolejne instalacje przemysłowe i energetyczne.
- Promowanie sprawiedliwej transformacji energetycznej. Potrzeba zwiększenia solidarności między państwami członkowskimi w kontekście ponoszenia kosztów transformacji w kierunku neutralności klimatycznej – w opinii PTEZ przedmiotowe zagadnienie jest jedną z kluczowych kwestii warunkujących społeczną akceptację procesu transformacji sektora energetycznego.
- Dalszy rozwój odnawialnych zasobów energii i wykorzystanie ciepła odpadowego. Toczące się debaty i dyskusje nad regulacjami i wytycznymi dla przedsiębiorstw energetycznych powinny uwzględniać szerokie wykorzystanie ciepła odpadowego, z wszystkich możliwych instalacji, w tym z wykorzystaniem pomp ciepła, odzysku energii z termicznego przekształcania odpadów, odzysku energii z procesów technologicznych, przemysłowych i energetycznych, odzysku energii ze ścieków i oczyszczalni. Tylko wprowadzenie szerokiej definicji ciepła odpadowego i OZE pozwoli na transformację systemów energetycznych, w szczególności ciepłowniczych, służącą podniesieniu efektywności, w kierunku zapewnienia neutralności klimatycznej.
- Poprawę bezpieczeństwa energetycznego przez wykorzystanie lokalnych zasobów energii: Zapewnienie korzystnych rozwiązań regulacyjnych, umożliwiających wykorzystanie lokalnych zasobów energii, w tym odpadów, przy zachowaniu hierarchii postępowania z odpadami, czy też rozwój sektora biogazowni/biometanu, pozwoli na wzmocnienie odporności gospodarki na wahania w dostawach i cenach paliw spoza UE.
- Wykorzystanie dostępnych odstępstw: przyjęte już dzisiaj rozwiązania w zakresie możliwych odstępstw (przewidzianych w szeregu przepisów dot. sektora energii) powinny zostać wykorzystane przez państwa członkowskie. Dotyczy to rozwiązań dot. standardów środowiskowych (wynikających z dyrektywy IED), przedłużenia mechanizmów wsparcia zdolności wytwórczych. Rozwiązana te są istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii oraz wykorzystania lokalnych zasobów.
[1] Szacunki własne PTEZ
[2] Szacunki własne PTEZ
